آمار
| تعداد نشریات | 13 |
| تعداد شمارهها | 658 |
| تعداد مقالات | 6,859 |
| تعداد مشاهده مقاله | 10,004,483 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,304,291 |
بررسی اثرات رفاهی کاهش سطح آب زیرزمینی بر شالیکاران استان گلستان | ||
| مجله پژوهشهای حفاظت آب و خاک | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 27 آذر 1404 | ||
| نوع مقاله: مقاله کامل علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22069/jwsc.2025.23556.3800 | ||
| نویسندگان | ||
| سید مصطفی حسینی1؛ علی کرامت زاده* 2؛ فرشید اشراقی3؛ مسعود عنایت4 | ||
| 1دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان | ||
| 2دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان | ||
| 3دانشیار اقتصاد کشاورزی، دانشگاه تهران | ||
| 4دانشآموخته دکتری، گروه زمینشناسی مهندسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران | ||
| چکیده | ||
| چکیده سابقه و هدف: رشد فزاینده جمعیت و در پی آن، نیاز روزافزون به تولید محصولات کشاورزی و همچنین توسعه صنایع، گسترش شهرنشینی همراه با ارتقاء بهداشت و رفاه عمومی سبب افزایش تقاضای آب شده و برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی را در پی داشته است. آمار نشان میدهد که حدود 46% از تولیدات محصولات زراعی جهان از اراضی آبی به دست میآید ولی در ایران در سال زراعی 1402-1401 از حدود 83 میلیون تن انواع محصولات زراعی برداشت شده، 75 میلیون تن (16/90%) متعلق به اراضی آبی است. منابع آب زیرزمینی یکی از مهمترین منابع تـأمین آب در نواحی که با کمبود آب سطحی مواجه است، میباشد. برداشت بی-رویه، خشکسالیهای متوالی، حفر چاههای غیرمجاز و نبود قوانین بازدارنده، منابع آب زیرزمینی کشور را در برخی مناطق، با بحران مواجه نموده و تشدید افت سطح آب زیرزمینی در آبخوانها، بیش از نیمی از دشتهای کشور را در زمره دشتهای ممنوعه قرار داده است. برداشت بیش از اندازه از آب زیرزمینی در بخش کشاورزی و کاهش سطح آبخوانها در سالهای اخیر در اکثر آبخوانهای کشور به ویژه استان گلستان، یکی از چالشهای پیشروی مدیران و سیاستگذاران میباشد. از آنجاییکه اقتصاد استان گلستان متکی بر بخش کشاورزی است و نهاده آب نیز به عنوان نهادهی اصلی در تولید محصولات کشاورزی جایگاه ویژهای در توسعه پایدار بخش کشاورزی دارد، لذا کاهش سطح منابع آب زیرزمینی علاوه بر پیامدهای محیط زیستی باعث کاهش رفاه کشاورزان در استان گلستان میگردد. در استان گلستان حدود 86% از منابع آب زیرزمینی به کشت برنج (شلتوک) اختصاص دارد. بر این اساس در این مطالعه به بررسی اثرات رفاهی کاهش سطح آب زیرزمینی بر شالیکاران استان گلستان پرداخته شد. مواد و روشها: در این مطالعه جهت بررسی اثرات رفاهی کاهش سطح آب زیرزمینی بر شالیکاران استان گلستان، پس از تخمین تابع عرضه و تقاضای آب مصرفی در استان گلستان، میزان رفاه از طریق مساحت بین منحنی عرضه و تقاضای آب محاسبه شد. تابع تقاضای آب از تابع تولید محصول برنج و تابع عرضه آب نیز از هزینه نهایی استحصال آب استخراج شد. جهت تخمین تابع تولید برنج و تابع هزینه استحصال آب، فرمهای مختلف تابعی (تابع لگاریتمی- خطی، خطی-لگاریتمی، تابع کاب-داگلاس، تابع ترانسندنتال، تابع ترانسلوگ و تابع درجه دوم) تخمین زده شد. مناسبترین شکل تابع نیز از طریق آزمونهای اقتصاد سنجی انتخاب گردید. در این مطالعه اطلاعات هزینه تولید محصول برنج (شلتوک) (168 شالیکار) و اطلاعات چاههای آب کشاورزی (131 چاه عمیق با کشت غالب شلتوک) در سال زراعی 1402-1401 از طریق پرسشنامه جمعآوری گردید و به دلایل قابلیتهای کاهش جانبداری، تعمیمپذیری نتایج، پایایی نتایج آماری و کاهش هزینه و زمان از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای در این مطالعه استفاده گردید و بخشی از اطلاعات که شامل اطلاعات منابع آبی استان گلستان، حوضه های آبخیز استان از طریق گزارشهای سازمان جهاد کشاورزی و اطلاعات شرکت آب منطقهای استان گلستان جمعآوری شد. جامعهآماری پرسشنامه هزینه تولید برنج، کل شالیکاران استان گلستان و جامعهآماری پرسشنامه چاههای آب، کل چاههای عمیق (با نظر به اینکه در استان گلستان چاههای عمیق سهم عمدهی برداشت (حدود 60%) منابع آب زیرزمینی را دارند و همچنین بیشترین کاهش در سطح منابع آب زیرزمینی در چاههای عمیق اتفاق میافتد) که بیشتر از 95% کاربرد در مصارف کشاورزی و کشت غالب شلتوک (برنج) دارند میباشد. با توجه به تفاوت اقلیم در محدوده مورد مطالعه جهت طبقهبندی در روش نمونهگیری تصادفی طبقهای از شاخص دومارتون استفاده شد. یافتهها: نتایج نشان داد تابع تولید کاب-داگلاس به عنوان تابع تولید برتر و تابع درجه دوم به عنوان تابع برتر هزینه استحصال آب چاه انتخاب گردید. بر اساس نتایج تابع تولید برتر (تابع تولید کاب-داگلاس)، کشش جزئی تولید نهاده آب معادل 73/0 محاسبه شد که بیانگر این است که اگر یک درصد مقدار آب مصرفی افزایش یابد، 73/0% تولید برنج (شلتوک) در استان گلستان افزایش مییابد. همچنین با توجه به نتایج تابع تولید برتر (کاب-داگلاس) و تابع برتر هزینه استحصال آب چاه (درجه دوم)، اثر کاهش در سطح سفرههای آب زیرزمینی در استان گلستان بر رفاه کشاورزان شالیکار محاسبه گردید. نتایج بررسی اثرات رفاهی نشان داد که به ازای کاهش یک متر سطح آب زیرزمینی، رفاه شالیکاران معادل 420 میلیون ریال کاهش مییابد. با توجه به اینکه، سطح و حجم آب زیرزمینی در آبخوانهای عمیق استان گلستان به طور میانگین در سال 1402 نسبت به سال 1401 به ترتیب، 71/2 متر و 31 میلیون متر مکعب کاهش داشته است و به ازای هر متر کاهش سطح آب زیرزمینی در آبخوانهای عمیق استان گلستان معادل 46/11 میلیون متر مکعب حجم آب زیرزمینی کاهش مییابد، میزان کاهش حجم آب هر چاه عمیق به ازای یک متر کاهش سطح آب زیرزمینی معادل 3773 متر مکعب و مقدار کاهش رفاه به ازای هر متر مکعب 111316 ریال میباشد. براساس میانگین مصرف آب برنج (8369 متر مکعب در هر هکتار)، متوسط مقدار کاهش رفاه به ازای هر هکتار معادل 61/931 میلیون ریال میباشد. نتیجهگیری: نتایج نشان داد کاهش سطح آب زیرزمینی باعث کاهش رفاه شالیکاران در استان گلستان میشود. با توجه به نتایج مطالعه، برداشت بیش از حد از منابع آب زیرزمینی سبب افت سطح آب و به تبع آن کاهش رفاه کشاورزان میگردد که بایستی از طریق اجرای سیاستهای مناسب در جهت کاهش مصرف آب زیرزمینی اقدام شود. اضافه برداشت از آبهای زیرزمینی منجر به افزایش هزینه استحصال و کاهش سود کشاورزان میشود. با آگاه کردن کشاورزان از هزینههای اضافی برداشت بیرویه آب و زیانی که در مجموع متوجه آنها میشود، میتوان دیدگاه کشاورزان را نسبت به مصرف بیرویه اصلاح کرد و با معرفی روشهای آبیاری مدرن و آب اندوز به جای روشهای سنتی از مصرف بیش از حد منابع آب زیرزمینی جلوگیری کرد. همچنین دولت باید در طرحهای حفظ و تغذیه سفره آب زیرزمینی توجه بیشتری نموده و با در نظر گرفتن رفاه کاهش یافته بهرهبرداران، حداقل به این میزان سالیانه در حفظ و تغذیه سفرههای آب زیرزمینی سرمایهگذاری کند. همچنین پرداخت یارانه نکاشت و خرید حقابه آب زیرزمینی از کشاورزان از جمله طرحهای مؤثر برای حفظ منابع آب زیرزمینی میباشند. اگر این سیاستها توسط دولت بهدرستی اجرا شوند، میتوانند ضمن حفظ معیشت کشاورزان، به کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی کمک نمایند. | ||
| کلیدواژهها | ||
| کشش قیمتی تقاضا؛ کشش جزئی تولید؛ آبهای زیرزمینی؛ رفاه اجتماعی؛ هزینه استحصال آب | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب